فیروزه

فیروزه

یک کانی کمیاب و ارزشمند به رنگ‌های طیف فیروزه‌ای (آبی روشن تا سبز) و از رده ی فسفات است.

فیروزه یکی از سنگ های قیمتی است که از عهد باستان در ایران شناخته شده بوده. از کتیبه بنیاد کاخ داریوش بزرگ در شوش معلوم می‌گردد که در آن تاریخ فیروزه (احسائین) نامیده می‌شد و از خوارزم برای زینت‌آلات کاخ آورده شده بود. فیروزه مشهور به سنگ آرزوهای پادشاهان بوده و از زمان هخامنشیان به عنوان هدیه از طرف پادشاهان ایران به دیگر سلاطین داده می‌شده.

در کشور ایتالیا از فیروزه ی آبی و صاف که به گوهر آبی معروف است، به عنوان یکی از گران‌قیمت‌ترین جواهرات استفاده می‌شود.

در ایران به جرات می توان گفت که فیروزه محبوب ترین جواهر در بین مردم است. البته به جز زیبایی این سنگ، مسائل اعتقادی و برخی خواص ویژه ی معنوی و درمانی و ماورائی که برای این سنگ ذکر شده نیز در این محبوبیت تاثیر داشته.

فیروزه به رنگ‌های آبی آسمانی، آبی مایل به سبز، سبز مایل به زرد، خاکستری مایل به سبز، آبی نیلی و آبی مایل به سفید وجود دارد. رنگ آبی آسمانی مرغوب ترین رنگ آن است. در صورتی که میزان مس موجود در کانی زیاد باشد به رنگ آبی در صورتی که آهن زیاد داشته باشد به رنگ سبز و در صورت وجود آلومینیم زیاد به رنگ سفید دیده می‌شود که به ترتیب قیمت آن کاهش می‌یابد.

این کانی ارزشمند در نیشابور، جنوب مشهد، کرمان، شهر بابک، تفت و در بیرجند یافت می‌شود. معدن فیروزه نیشابور از قدیمی‌ترین معادن فیروزه جهان است که از ۲۰۰۰ سال پیش از آن سنگ فیروزه استخراج می‌شده است. سنگهای فیروزه این معدن به دوسته خاکی و سنگی تقسیم می‌شوند. فیروزه خاکی دارای رنگ و مرغوبیت بالاتر است.

در اصطلاح بازار ایران ، انواع فیروزه به دو دسته ی فیروزه عجمی و فیروزه شجری تقسیم شده است. فیروزه ی عجمی معمولا به نگین های کاملا پاک و یک دست و بدون هیچ رگه ی نیشابوری می گویند. نمونه های رگه دار شجری. معمولا و به شکل سنتی، اروپائیان نوع شجری و ایرانیان نوع عجمی را می‌پسندند.

آنچه در اغلب فیروزه‌ها عمومیت دارد وجود رگه یا رگچه‌هایی سیاه یا قهوه‌ای رنگ برجسته است که مربوط به سنگ مادر تشکیل دهنده فیروزه می‌باشد. این رگه‌ها گاه در طرح‌های منظم و غیرمنظم شکل می‌گیرند که در چنین حالتی به آن شبکه عنکبوتی و در اصطلاح بازار ایران به آن فیروزه شجری می‌گویند.

اگر این طرح منظم و زیبا باشد یا شکل طبیعی خاصی را ایجاد کند، باعث افزایش ارزش فیروزه خواهد شد.   توليدكنندگان‎عُمده‌ی فیروزه در جهان عبارتند از ایران (نیشابور)، مصر (شبه‎جزیرۀسینا)، فلسطين‎اشغالي، ازبکستان (سمرقند)، افغانستان، چین (سين‎كيانگ)، مکزیک، ایالات‎متحدۀآمریکا (آريزونا، نوادا، مكزيكو)، استرالیا، شیلی، انگلستان و تانزانیا.

   معدن‎فیروزه‌ی نیشابور با 9000 تن ذخیره و با ظرفیت تولید سالانه 19تن در 55‌کیلومتری شمال غربی نیشابور در جادۀ قدیم سبزوار در «روستای‌معدن» واقع است. از هر تن سنگ فیروزۀ این معدن 8 تا 10کیلوگرم فیروزه استحصال می‌گردد. که از گران قیمت ترین انواع فیروزه در جهان است.

عمده ی خریداران فیروزه‌ی ایران، ترکیه، ایتالیا و سوئد هستند.

نکات مهم در مورد اصالت و منشا هر فیروزه:

کیفیت و ارزش واقعی هر فیروزه به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد. منشا و اصالت، رنگ، اندازه، تراش، کیفیت کلی و میزان بهسازی و…

و طبیعتا هرگز بدون تکنیک ها و ابزار و روش های پیشرفته ی آزمایشگاهی، نمی توان از درجه ی کیفی هر نگین به طور کامل مطمئن شد. چرا که اغلب فیروزه‌های موجود در بازارها با موم، روغن، پارافین، رزین و پلاستیک مُذاب مورد بهسازی و تثبیت رنگ واقع شده‌اند.

امروزه همانند بسیاری از دیگر کانی‌ها و سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، انواع مصنوعی و فرآوری ‌شده ی فیروزه نیز تولید می شوند، به گونه‌ای که حتی تشخیص طبیعی یا مصنوعی بودن آن برای کارشناسان نیز بسیار دشوار است.

تنها کانی که شباهت زیادی به فیروزه دارد، کریزوکولا است که در ایران گاهی به نام فیروزه ی قوچان نیز نامیده می شود. ولی به علت اختلاف سختی می‌توان آن‌ها را در آزمایشگاه به راحتی از هم تشخیص داد.

نکات مهم در نگهداری فیروزه:

مهم‌ترین خطری که فیروزه را تهدید می‌کند ایجاد خراش روی فیروزه، آب داغ و مواد شیمیایی خانگی است و دلیل آن نیز ترکیب هیدراتی در سنگ است. فیروزه سنگی زنده می‌باشد و نسبت به روغن و مواد شیمیایی مانند مواد شوینده بسیار حساس بوده و تغییر رنگ می‌دهد. خلل و فرج سنگ باعث جذب چربی‌ها و موجب تغییر رنگ فیروزه می‌شود. چنانچه اثر نفوذی ذرات روغن عمیق باشد ممکن است کانی خاصیت جلاپذیری و صیقل مجدد را نیز از دست بدهد. هرگز از تمیزکننده‌های اولتراسونیک استفاده نکنید و از نزدیکی با مواد حاوی کلر نیز اجتناب کنید.

امروزه می‌دانیم که حرارت و نورخورشيد، مواد آرایشی، چربی، اسیدیتۀ پوست، موادروغني، گردوغبار، مواد شوينده، عطرهاي تيز، اودكلن، كرم، صابون‌هاي معطر، عرق، نم، بوي تند، حتي آب و هواي حمام به فيروزه صدمه مي‌زنند كه باعث تغيير رنگ فيروزه مي‌شوند. رنگ‌پریدگی فيروزه موجب کم‌ارزش شدن خود آن می‌گردد. فیروزه به راحتی کثیف و گردآلود می‌شود. حتی بازدم به آن اثر نامطلوب می‌گذارد و چنانچه مدت زیادی داخل آب بماند، جلایش کاهش می‌یابد.

راه‌های افزایش عمر فیروزه:
الف) مرحله به‌سازی شامل واکس زدن
ب) عدم شستشو با مواد شوینده و الکل
ج) عدم تماس با پوست چرب و مواد آرایشی
د) در معرض نور و گرد و غبار قرار نگیرد.
ه) تمیز کردن فیروزه هر چند وقت یک بار
تمیز کردن سنگ فیروزه:
سنگ فیروزه از جمله سنگ‌هایی زینتی و با ارزش است که به علت خلل و فرج‌های زیادی که درون آن وجود دارد، نباید آن را با آب ‌شست. بهتر است آن را با پارچه‌های نخی نرم و تمیز و یا چرم جلا دهید.
کانی فیروزه به راحتی کثیف و گرد آلوده می‌شود. بازدم بر آن اثر نامطلوب دارد. چناچه مدت زیادی در آب بماند جلای آن کاهش می‌یابد. اگر چربی یا روغن بر سطح فیروزه مالیده شود، خلل و فرج را پر کرده و به تدریج گرد و غبار موجود در هوا بوسیله ذرات چربی جذب شده و جلای فیروزه را از بین می‌برد. چنان‌چه اثر نفوذی ذرات روغن عمیق باشد، ممکن است کانی خاصیت جلاپذیری و صیقل مجدد را هم از دست بدهد.